To zawód mocno sfeminizowany, kto wie, czy nie najbardziej spośród profesji tradycyjnie uważanych za “typowo kobiece”, a jednak częściej można zetknąć się z nazwą “bibliotekarz”, niż “bibliotekarka”. Kiedyś opiekun dorobku kulturalnego, dzisiaj także, ale nie tylko – to też osoba, która znajdzie dla nas książkę na regale, doradzi, pomoże w obsłudze katalogu elektronicznego, ale też poinformuje o najciekawszych wydarzeniach kulturalnych w okolicy.
Bibliotekarz musi charakteryzować się przede wszystkim cierpliwością, systematycznością, wszechstronną wiedzą oraz biegłością w posługiwaniu się zarówno tradycyjnymi, jak i nowoczesnymi narzędziami informacyjnymi. Musi przy tym lubić ludzi, ostatnimi czasy przydatne w pracy bibliotekarza są zdolności animatora kultury i łatwość w nawiązywaniu kontaktów – jako że misją bibliotek jest propagowanie czytelnictwa, a często jest to jedyna tego typu instytucja w danej miejscowości, wiele bibliotek patronuje różnego rodzaju wydarzeniom: konkursom literackim, spotkaniom autorskim z pisarzami, warsztatom i innego rodzaju imprezom kulturalnym.
Do obowiązków bibliotekarza należy m.in. udostępnianie zbiorów (czyli wypożyczanie książek na zewnątrz lub umożliwianie korzystania z nich w czytelni) oraz zawartych w nich informacji, gromadzenie (które polega na zakupie publikacji, ich wymianie lub przyjmowaniu darów), opracowywanie (opisanie i skatalogowanie każdej pozycji według ściśle określonych norm bibliotecznych), przechowywanie i udostępnianie zbiorów biblioteki (książek, czasopism, materiałów kartograficznych i audiowizualnych, zbiorów specjalnych (rękopisów i starodruków) itp.), wyszukiwanie, wstępna selekcja i udzielanie informacji, a także tworzenie tzw. bibliotek cyfrowych, które powstają poprzez skanowanie starodruków i materiałów, które nie podlegają ochronie praw autorskich albo publikacji, których twórcy wyrazili zgodę na umieszczenie dzieł w bibliotece cyfrowej. W zależności od rodzaju biblioteki do zakresu obowiązków bibliotekarza może także należeć działalność wychowawcza i szkoleniowa, a także praca naukowa.
Bibliotekarz to pracownik biblioteki, ale to to także tytuł i stanowisko w hierarchii służby bibliotecznej. Wyróżniamy dwa rodzaje pracowników takiej służby: pracownicy służby bibliotecznej oraz bibliotekarze dyplomowani.
Stopnie biblioteczne w bibliotekach publicznych (podległych Ministerstwu Kultury):
- młodszy bibliotekarz,
- bibliotekarz,
- starszy bibliotekarz,
- kustosz,
- starszy kustosz,
- bibliotekarz dyplomowany (po zdaniu egzaminu przed komisją państwową) w bibliotekach naukowych (podległych Ministerstwu Nauki).
Bibliotekarze dyplomowani:
- asystent biblioteczny,
- adiunkt biblioteczny,
- kustosz dyplomowany,
- starszy kustosz dyplomowany.
Według przepisów unijnych (Dyrektywa 89/48), osoba zatrudniona jako bibliotekarz musi mieć ukończone co najmniej studia licencjackie z zakresu informacji naukowej i bibliotekoznawstwa.
Kierunki studiów, których ukończenie umożliwi pracę w bibliotece:
- pedagogika w zakresie bibliotekarstwa i informacji naukowej,
- informacja naukowa i bibliotekarstwo,
- filologia polska, specjalność dokumentalistyczno-bibliotekarska,
- studia magisterskie, jako uzupełniające studia podyplomowe z zakresu bibliotekarstwa i informacji naukowej.
Wskazane jest ukończenie studiów kierunkowych albo niekierunkowych plus studiów podyplomowych z bibliotekoznawstwa i informacji naukowej – jest to o tyle ważne, że niespełnienie tych warunków blokuje awans merytoryczny i płacowy. Każda osoba zatrudniona w bibliotece publicznej przeznaczonej dla dzieci i młodzieży powinna ponadto posiadać przygotowanie pedagogiczne.
Pensja zależy zarówno od stopnia czy doświadczenia zatrudnionego, jak i tego, w jakiej kondycji są zarządzające nimi jednostki terytorialne i lokalna władza. Zarobki bibliotekarza w małym mieście lub takiego, który rozpoczyna karierę, są na poziomie minimalnej pensji krajowej. Najwyższe pensje – powyżej 2 tys. zł – otrzymują bibliotekarze dyplomowani pracujący w uznanych placówkach posiadających cenny i bogaty księgozbiór.
Współczesne biblioteki stawiają na nowoczesne technologie – w większości funkcjonują dziś zapewniające automatyzację obsługi elektroniczne katalogi, a same placówki oferują dostęp do wielu baz danych oraz serwisów elektronicznych książek i czasopism, promują swoją działalność w kanałach social media, itp. Kiedyś 90% działalności bibliotek stanowiło wypożyczanie książek, obecnie te proporcje się odwróciły – teraz 90% stanowi działalność okołobiblioteczna – spowodowały to nowe media, spadek czytelnictwa i i inny typ użytkowników bibliotek, warto o tym pamiętać decydując się na ten zawód.