Obyś cudze dzieci uczył! Fakt, że wśród polskich przysłów pojawiło się właśnie to, świadczy o tym, że zawód nauczyciela nie należy do łatwych. Co przychodzi Ci do głowy, kiedy myślisz o pracy nauczyciela? Wolne wakacje i ferie, krótki dzień pracy, stabilne zatrudnienie w sferze publicznej? W takim razie widzisz tylko jedną stronę medalu. Zobacz pełny obraz.
Nauczyciel to bardzo liczna i szeroka grupa zawodowa. Zalicza się do niej zarówno nauczycieli przedszkolnych, następnie wczesnoszkolnych, nauczycieli poszczególnych szczebli edukacyjnych, jak i nauczycieli akademickich.
Wykształcenie i predyspozycje
Aby zostać nauczycielem, musisz zdobyć wykształcenie wyższe. Oczywiście wybór kierunku zależy od tego, czego chcesz uczyć. Oprócz studiów kierunkowych, np. z geografii, filologii angielskiej czy matematyki powinieneś ukończyć kurs pedagogiczny lub studia pedagogiczne. Wiele programów studiów ma taki kurs już wbudowany w program, co daje absolwentom uprawnienia do pracy jako nauczyciel. Często specjalności nauczycielskie pojawiają się na studiach filologicznych.
Przygotowanie pedagogiczne nie jest niezbędne w przypadku pracy jako nauczyciel akademicki. Jeśli myślisz o pracy dydaktycznej na uczelni, przeczytaj o tym, jak wygląda kariera naukowca w Polsce.
Oprócz szerokiej wiedzy przedmiotowej istnieje wiele wymagań, cech i kompetencji, których wymaga się od nauczyciela.
Niekaralność. Nauczyciel posiada status funkcjonariusza publicznego. Wiążą się z tym określone prawa (m.in. ochrona nietykalności cielesnej przepisami kodeksu karnego), ale także wymagania. Przed podjęciem zatrudnienia nauczyciel przedstawia zaświadczenie o niekaralności, a w momencie otrzymania jakiegokolwiek wyroku sądowego, traci pracę.
Wysokie standardy moralne i obyczajowe. Nauczyciel musi bardzo uważać na to, co mówi i robi nie tylko w pracy, lecz także w czasie wolnym i w sferze prywatnej. Obecnie zasada ta nabiera szczególnego znaczenia w kontekście mediów społecznościowych. Znane są przypadki, kiedy nieodpowiednie zdjęcia opublikowane na prywatnym profilu w serwisie społecznościowym były przyczyną zwolnienia.
Cierpliwość. Tego chyba nie trzeba szczególnie tłumaczyć. Jest to cecha wymagana w każdym zawodzie, którego istotą jest nauczanie innych. Nauczyciel musi zachować cierpliwość, stronić od unoszenia się emocjami i irytacji wobec nawet najtrudniejszego wyzwania dydaktycznego.
Pasja i poczucie misji. Brzmi górnolotnie. Ale wyobraź sobie, że uczysz matematyki w gimnazjum. Każdego roku powtarzasz mniej więcej ten sam cykl materiału, dla klas I, II i III. Podstawa programowa przecież nie zmienia się drastycznie. Zmieniają się tylko uczniowie. Ciągle to samo. I wyobraź sobie, że tak naprawdę wykonujesz tylko swoją pracę, niespecjalnie pasjonuje Cię matematyka, nie czujesz satysfakcji z nawet najmniejszych postępów Twoich uczniów i nie masz ochoty próbować nowych, bardziej efektywnych metod nauczania. Zaszkodzisz sobie i swoim uczniom. Nauczyciel musi być bardzo zaangażowany w to co robi.
Poczucie odpowiedzialności. Łączy się ono z poprzednim punktem. Nauczyciel powinien każdego dnia pamiętać, że swoją pracą realnie wpływa na życie swoich uczniów. Jest to obowiązek i pewne obciążenie, ale też źródło motywacji. Choć nauczyciele nie są zadowoleni z wysokości swoich zarobków, to jest to zawód charakteryzujący się jednym z największych poziomów satysfakcji. Wynika on własnie z możliwości pracy z dziećmi i młodzieżą, realnego wpływu na ich życie i widoczne efekty pracy.
Praca nauczyciela
Według zapisów Karty Nauczyciela nauczyciel zobowiązany jest do realizacji zadań wynikających z podstawowych funkcji szkoły: dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej. Nauczanie to zatem tylko częsć jego codziennych obowiązków.
19-godzinny tydzień pracy nauczyciela to mit. Wspomniane 19 godzin to godziny dydaktyczne, czyli te spędzone w klasie na prowadzeniu lekcji. Zgodnie z Kartą Nauczyciela, tydzień pracy nauczyciela zatrudnionego na etat nie może przekraczać 40 godzin, czyli tak samo jak w przypadku osób zatrudnionych gdziekolwiek indziej na umowę o pracę.
Co nauczyciel robi podczas pozostałych 21 godzin? Przygotowuje się do zajęć, opracowuje pomoce dydaktyczne i sprawdziany, poświęca czas na kwestie wychowawcze, organizuje wycieczki, konkursy, projekty, wymiany międzynarodowe, wreszcie uczestniczy w radach pedagogicznych i zebraniach. Wiele czasu zabiera także coraz bardziej rozbudowana praca biurokratyczna, czyli praca z dokumentami wymaganymi przez dyrektora szkoły i Ministerstwo Edukacji Narodowej. Najbardziej sumiennym nauczycielom wszystkie wymienione obowiązki trudno jest zmieścić w 40-godzinnym tygodniu pracy. Prawdopodobnie ubawi ich poniższy żart:
Gdzie pracują nauczyciele
Jako nauczyciel możesz pracować oczywiście w szkole publicznej lub szkole niepublicznej na prawach szkoły publicznej. Jako nauczyciel przedszkolny także masz do wyboru te rodzaje placówek oraz różnego rodzaju kluby malucha.
Zależnie od przedmiotu, którego będziesz uczył, możesz pracować także poza systemem oświaty. Jako nauczyciel języków obcych możesz podjąć pracę w szkołach językowych, firmach organizujących warsztaty i obozy językowe. Nauczyciele różnych przedmiotów zakładają własne działalności jako korepetytorzy.
Wielu nauczycieli pracuje w kilku miejscach. Dotyczy to szczególnie tych pedagogów, których przedmiot ma w szkolnych planach lekcji niewiele godzin i nie mają szansy na pełen etat w jednej szkole.
Awans zawodowy i zarobki nauczycieli
Wiadomo, że w Polsce nikt nie wybiera tego zawodu ze względu na zarobki. Wynagrodzenie nauczyciela jest ściśle związane z uzyskanym przez niego stopniem awansu zawodowego oraz liczbą wypracowanych godzin. Ważne jest, że nadgodziny naliczane są tylko od godzin dydaktycznych, nie tych poświeconych na wykonywanie innych obowiązków.
Kolejne stopnie awansu zawodowego trwają kolejno:
stażysta do nauczyciela kontraktowego – 9 miesięcy
nauczyciel kontraktowy do nauczyciela mianowanego – 2 lata i 9 miesięcy
nauczyciel mianowany do nauczyciela dyplomowanego – 2 lata i 9 miesięcy
Łącznie awans zawodowy do najwyższego stopnia trwa zatem minimum 5 lat i 3 miesiące, pod warunkiem, że nie było w tym czasie przerw w pracy oraz kolejne stopnie następowały bezpośrednio po sobie. Uzyskanie każdego stopnia awansu zawodowego zależy nie tylko do stażu pracy, ale też zrealizowania planu rozwoju zawodowego oraz uzyskaniem pozytywnej oceny swojej pracy i zdania egzaminu.
Zarobki nauczycieli są ściśle uzależnione od stopnia awansu. Jasno określone w odpowiednim rozporządzeniu jest minimalne wynagrodzenie dla każdego z nich:
nauczyciel stażysta – 2 265 zł
nauczyciel kontraktowy – 2 331 zł
nauczyciel mianowany – 2 647 zł
nauczyciel dyplomowany – 3 109 zł
Podane wartości przedstawiają kwoty brutto.
Co jakiś czas media podają informacje o średnich wynagrodzeniach nauczycieli, w których pojawiają się jednak większe kwoty, sięgające nawet 5 tys. zł. Z czego to wynika? Do tych wyliczeń włącza się wszystkie wypracowane nadgodziny, a także różnego rodzaju dodatki i nagrody, które otrzymują tylko niektórzy nauczyciele.