Przez trzy miesiące absolwenci szkół ponadgimnazjalnych będą mogli pracować na zasadach zupełnie innych niż reszta zatrudnionych. Ustawa o praktykach absolwenckich sankcjonuje dużą dowolność istniejącą dotychczas między pracodawcą a praktykantem. Proponowane rozwiązania wzbudzają sporo nadziei, ale również dużo wątpliwości.
Założenie nowej regulacji jest proste: praktyki absolwenckie mają pomóc osobom kończącym naukę zdobyć doświadczenie w pracy. Na czym polegają rozwiązania zawarte w ustawie? Chodzi przede wszystkim o usankcjonowanie obecności w firmie absolwenta, który nie jest ani studentem ani pracownikiem. Dzięki wprowadzeniu nowej kategorii umowy cywilno-prawnej Państwowa Inspekcja Pracy nie będzie mogła zarzucić pracodawcy, że zatrudnia kogoś na czarno. Ponieważ umowa o praktykę nie będzie umową o pracę, absolwent i pracodawca będą mogli umawiać się niemal dowolnie. Niemal, bo kilka ograniczeń jednak będzie.
Do umów tego rodzaju odnosi się kilka paragrafów z prawa pracy. To te dotyczące czasu pracy i dyskryminacji. Absolwent nie będzie mógł pracować dłużej niż osiem godzin, będzie miał także prawo do nieprzerwanej przerwy w pracy. Tu jednak pojawiają się wątpliwości. Eksperci zwracają uwagę, że nigdzie w ustawie nie zapisano, w jaki sposób pracodawca będzie prowadził ewidencję czasu pracy absolwenta podczas praktyk. Także kwestie dotyczące dnia wolnego z powodów rodzinnych, usprawiedliwiania nieobecności i spóźnień oraz ewentualnego “odpracowania” zaległości pozostają nieuregulowane.
Dowolność w kształtowaniu umowy o praktykę jest ograniczona także przez samą ustawę. Okres, na jaki umowa jest zawierana, nie może przekroczyć trzech miesięcy. Taki zapis budzi wątpliwości Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan. Według organizacji w wielu przypadkach jedynie dłuższe praktyki dają możliwość znacznego rozszerzenia posiadanych kompetencji, podjęcia, pod okiem opiekuna, samodzielnego zadania lub projektu. – Jeżeli zatem ustawa ma odpowiadać oczekiwaniom absolwentów i pracodawców, a proponowane rozwiązania spełniać swoją rolę, dopuszczalny okres obowiązywania umowy powinien zostać wydłużony do co najmniej 6 miesięcy – konkluduje w swoim stanowisku Lewiatan.
Wątpliwości ma także Marta Piasecka, Kierownik Biura Zawodowej Promocji Studentów i Absolwentów Uniwersytetu Warszawskiego: – Nigdzie nie podano uzasadnienia dla przyjętych trzech miesięcy praktyki – zwraca uwagę – Można jedynie domniemać, że jest to porównywalne z tzw. okresem próbnym (też 3 miesiące). Według Piaseckiej, maksymalną długość praktyki można również odnieść do najkrótszego możliwego stażu absolwenckiego finansowanego ze środków urzędu pracy, który trwa od 3 do 12 miesięcy.
W myśl nowych regulacji nie będzie można zawrzeć po raz drugi umowy z tą samą firmą. – Powstaje jednak obawa, że pracodawca – pomimo zastrzeżenia, że tylko na 3 miesiące będzie mógł przyjmować absolwenta na praktykę – będzie obniżał swoje koszty przyjmując wielu bezpłatnych praktykantów – ostrzega Marta Piasecka.
Umowa o praktykę, chociaż sankcjonuje obecność absolwenta w przedsiębiorstwie, nie oznacza, że zyskuje on podobne uprawnienia co osoba zatrudniona. – W świetle ustawy absolwenci-praktykanci nie podlegają ubezpieczeniu, a jedynie w przypadku zdarzeń losowych lub wypadków przy pracy stosowane są odpowiednie przepisy – wyjaśnia Marta Piasecka. Praktykant może zarejestrować się w urzędzie pracy. Zyskuje wówczas prawo do ubezpieczenia zdrowotnego, jednak tylko wtedy, gdy nie ma dochodów wyższych niż połowa najniższego wynagrodzenia. Swoje wątpliwości co do kwestii ubezpieczenia zgłaszali prawnicy opiniujący tekst ustawy. Zwracali uwagę na przykład na to, że wolontariusze, zatrudnieni na podstawie innych przepisów, mają opiekę zdrowotną finansowaną ze środków publicznych. Praktykantom natomiast takie ubezpieczenie nie będzie przysługiwało w żadnym przypadku.
Kolejne pytania dotyczą ewentualnego wynagrodzenia. Ustawa nie określa najniższego poziomu płacy dla absolwentów-praktykantów. Dopuszcza wręcz możliwość pracy za darmo. W nowych regulacjach podana jest natomiast maksymalna suma, jaką osoba na praktyce może otrzymać – dwukrotność wynagrodzenia minimalnego. – Nie wiadomo dlaczego wprowadzono ten pułap – dziwi się Marta Piasecka – Przecież strony i tak umawiają się na stawkę. Wątpliwości co do wysokości płacy zgłaszają także PKPP Lewiatan oraz eksperci opiniujący projekt.
Zastanawia także ograniczenie wieku absolwenta-praktykanta. Osoba taka nie może być starsza niż 30 lat. – Nigdzie nie podano uzasadnienia dla przyjętej granicy wieku – zauważa Marta Piasecka., która zwraca także uwagę na to, że granica ta nie jest w żaden sposób powiązana z innymi regulacjami. Przykładowo, absolwent szkoły wyższej może podejmować staż w okresie 12 miesięcy od uzyskania dyplomu, ale tylko do 27 roku życia. Piasecka zauważa również, że jeżeli cykl kształcenia przebiega sprawnie, to osoba kończąca studia doktoranckie, która ma ok. 28-29 lat, może załapać się na bezpłatną praktykę absolwencką. Z kolei osoba kończąca gimnazjum w wieku 16 lat może do 30 roku życia odbywać trzymiesięczne praktyki przez 14 lat.
Według niektórych pracodawców nowe przepisy sankcjonują to, co i tak funkcjonuje. Wiele firm starało się formalizować proces odbywania praktyk także na podstawie dotychczasowych przepisów. Podpisywane były umowy, które chociaż z punktu widzenia prawa pracy były bez znaczenia, określały zasady odbywania praktyk. Anna Kawala z krakowskiej firmy JCommerce uważa, że w przypadku praktykantów liczą się przede wszystkim chęci do pracy. A w wątpliwych kwestiach można się dogadać.
Ustawa ma obowiązywać czasowo, do 2012 roku. Czy się sprawdzi? Także w tej kwestii pojawiają się wątpliwości. Niektórzy eksperci zwracają bowiem uwagę, że nie ma żadnych form rejestru tego rodzaju umów, a więc także – możliwości weryfikacji praktycznych skutków obowiązywania nowych rozwiązań.