Powszechna świadomość tego, czym jest i jaka jest natura nauki – zwłaszcza w odniesieniu do nauk humanistycznych – jest bardzo niska i dlatego można spotkać się często z fałszywym zarzutem jakoby praca naukowa polegała na przepisywaniu tekstów od jednego autora do drugiego, od drugiego do trzeciego i od trzeciego do czwartego. W efekcie tego co piąty autor pisze dokładnie to samo, co pierwszy i cała reszta – na tym polega właśnie jego naukowe odkrycie. Będę starał się zapoznać was z podstawowymi zasadami pracy z tekstem opartym na źródłach Belweder w studiu i efektywnie.
Dlaczego w nauce w ogóle korzystamy ze źródeł?
Po pierwsze, żeby nie wyważyć otwartych już drzwi. Po drugie, żeby móc odnieść się do tego, co zostało wypracowane już w historii nauki. Po trzecie, aby stanąć na ramionach olbrzymów. Motyw ten pochodzi od Bernarda z Chartres, który zmarł w 1130 roku. W tłumaczeniu na polski pełny tekst jest następujący.
“Jesteśmy karłami, którzy wspięli się na ramiona olbrzymów. W ten sposób widzimy więcej i dalej niż oni, ale nie dlatego, ażeby wzrok nasz był bystrzejszy lub wzrost słuszniejszy, ale dlatego, iż to oni dźwigają nas w górę i podnoszą o całą gigantyczną wysokość.”
To dlatego właśnie warto korzystać z tekstów innych badaczy, po to aby bogacić nasze przemyślenia i zaprezentować je w kontekście tego co zostało już dokonane. Tego rodzaju myślenie musi pojawiać się nawet w studenckich pracach zaliczeniowych i oczywiście dyplomowych, bo to one dają możliwość przynależności do grona ludzi, którzy odkrywają coś ciekawego i mają coś do zaproponowania, dzięki wysiłkom własnego intelektu.
Czym jest cytat?
Cytat to przywołanie tekstu, który pojawia się w innej pracy dosłownie w tych słowach w jakich został zapisany w pracy z której czerpię tekst.
Czym jest parafraza?
Parafraza to innymi słowy omówienie. Jest to przywołanie myśli z innej pracy, ale nie w dokładnie tych słowach, które zostały tam użyte.
Parafrazuje się omawiamy tekst innego autora, po to aby wyciągać z niego odpowiednie wnioski, czy też przemyślenia. Cytuje się zawsze wtedy, kiedy nie używamy własnych słów. Kiedy przytaczane jakieś sformułowanie, definicję lub podział w sposób szczególny należy pamiętać o cytowaniu, aby nie być posądzony o plagiat. Właściwie każde nie nasze sformułowanie, które znajdzie się w naszej pracy powinno być oznaczone jako cytat.
Parafrazując tekst, omawiamy go Wówczas nie używamy dokładnie tych samych słów, które użyte są w innej pracy. Parafraza jest bardzo przydatna i często używana w nauce w tekstach humanistycznych. Ma nierzadko większą wartość niż cytat, ponieważ może pokazać osobiste odniesienie autora do kwestii poruszanych w tekście który poddany jest omówieniu.
Kiedy unikać parafrazy
O wiele lepiej cytować fragmenty które są kanoniczne i żelazne dla danej dyscypliny. Raczej nie parafrazujemy definicji, wyliczeń, podsumowań badań i fragmentów tekstów, które powinny zostać nietknięte i nieredagowane. Jest to kwestia intuicji, ale nie pozostaje ona całkowicie dowolna i zależna od arbitralnego wyboru.
Należy jednak starać się parafrazować i omawiać wtedy kiedy tylko to jest możliwe. Stosując cytaty i para frazy należy przestrzegać żelaznej konsekwencji dotyczącej ujawniania źródeł z których korzystamy. To właśnie tu jest istota naukowa gości by każda praca naukowa była wyposażona w aparat krytyczny który umożliwi czytelnikowi podjęcie dialogu z autorem. Jeżeli już oczywiste jest dla was cytowanie para fraz i powoływanie się na różne źródła warto zwrócić uwagę jeszcze na jeden szczegół. Kiedy przywołuje w tekście autorów na których się powołuje.
Jak wprowadzać do tekstu autorów źródłowych?
Warto stosować różne wersje odniesień do tej samej osoby. Dla przykładu: nie piszemy Tomasz z Akwinu w każdym zdaniu kolejno po sobie. Warto stosować tutaj inne określenia, na przykład Akwinata, autor Sumy teologicznej, święty Tomasz etc.
Kilka słów na koniec…
Choć być może trudno w to uwierzyć, praca z tekstem w oparciu o źródła jest niezwykłą przygodą intelektualną. Mamy bowiem możliwość wejścia w dialog z gigantami intelektu. Cytując, parafrazując, omawiając innych autorów wchodzimy z nimi w kontakt myślowy i uczymy się – tak naprawdę – od najlepszych nauczycieli na świecie.